Veertig jaar geleden moesten de bewoners van de Chagoseilanden plaats maken voor de bouw van een Amerikaanse militaire basis. De Chagossians beschuldigen de Britse staat van deportatie en schending van hun mensenrechten. Met haar nieuwste boek wilt antropologe Sandra Evers de feiten boven tafel krijgen.

SAAR SLEGERS

Dit artikel werd gepubliceerd in Ad Valvas – Onafhankelijk platform van de Vrije Universiteit Amsterdam, mei 2011.
Beluister ook mijn documentaire voor Holland Doc Radio: Pottenkijkers ongewenst.
En lees het artikel in de VPRO Gids: Geheime deportatie

Stel: je woont op een minuscuul eilandje in het midden van de Indische Oceaan. Je werkt er op een kokosnootplantage, vangt je eigen vis en speelt elke zondag bingo met de andere eiland bewoners. Het werk is er zwaar, maar voorspelbaar. Heel af en toe neem je de boot naar Mauritius of de Seychellen om familie te bezoeken, of om gewoon even op vakantie te gaan. Het is een reis van enkele dagen.
Maar plotseling gebeuren er vreemde dingen. Er zijn steeds minder levensmiddelen in de eilandwinkel. De medicijnen raken op. Mensen vertrekken omdat het te moeilijk wordt om te overleven. En dan zijn er de verdwijningen. De eilandbewoners die op reis gaan, komen niet meer terug. Tevergeefs wacht je buurman op zijn vrouw die naar Mauritius was gegaan om te bevallen. Hij wacht al maanden en hij heeft nog geen teken van leven ontvangen. Ze mocht niet terug naar Chagos.
Pas na een paar jaar wordt duidelijk wat er aan de hand is. De kokosplantages worden opgeheven en in plaats daarvan wordt er een legerbasis gebouwd. Bewoners zijn niet langer welkom en worden gesommeerd om hun spullen te pakken. Je wordt op een vrachtschip gezet en op de kade van Mauritius gedumpt. Je hebt geen geld, geen werk, geen huis. Je moet maar uitzoeken wat je verder doet met je leven.

Halverwege de jaren zestig sloot de Britse regering een deal met de Amerikaanse defensie: in ruil voor een fikse korting op een nieuw raketsysteem gaf de Britse regering Amerika toestemming om een militaire basis te bouwen op het eiland Diego Garcia, een van de Chagoseilanden. De Amerikaanse defensie wenste een basis zonder burgerbevolking en daarom gaf de Britse koloniale dienst opdracht om de eilanden te ontvolken. Zo’n tweeduizend eilandbewoners, de Chagossians, moesten huis en haard verlaten en hun heil elders zoeken. De meesten van hen belandden in sloppenwijken op Mauritius en de Seychellen.
De geschiedenis van de Chagossians is relatief onbekend. Niet alleen in Nederland, maar ook in Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en zelfs in Mauritius. De Britse en Amerikaanse betrokkenen stopten de gedwongen verplaatsing zo zorgvuldig in de doofpot dat lange tijd vrijwel niemand weet had van wat er gebeurd was. Pas toen de Chagossians eind jaren negentig naar een Britse rechtbank stapten om het recht op terugkeer naar hun geboortegrond te eisen, kwamen de omvang en de details van de mensenrechtenschendingen aan het licht.
In eerste instantie leek het erop dat de zaak van de Chagossians relatief snel kon worden afgehandeld. De rechtbank stelde hen in het gelijk en verleende hen het recht op terugkeer naar de eilanden. Maar nog voordat de Chagossians terug konden keren, verklaarde de Britse regering de rechterlijke uitspraak ongeldig. In de oorlog van Amerika ‘tegen het terrorisme’ was het strategische belang van de basis op Diego Garcia zo groot geworden dat de terugkeer van de Chagossians volgens de Britse regering te veel risico’s met zich meebracht.

In de laatste decennia is er meer en meer informatie naar buiten gekomen over de ontvolking van de Chagoseilanden, maar zijn er maar weinig neutrale bronnen waar de verschillende partijen zich op kunnen beroepen. Dit constateerde antropologe en Indische Oceaanspecialist Sandra Evers. Samen met Marry Kooy, die in 2008 als masterstudente meewerkte aan haar onderzoek, stelde ze een bundel samen waarin verschillende wetenschappers de ontvolking van de Chagoseilanden en de huidige leefomstandigheden van de Chagossians belichten vanuit juridisch, historisch en antropologisch perspectief.
Het boek, Eviction from the Chagos Islands. Displacement and Struggle for Identity Against Two World Powers, is interessant voor iedereen die geïnteresseerd is in wereldpolitiek en vluchtelingenproblematiek. Daarnaast kan het boek in potentie een belangrijke rol gaan spelen in de toekomst van de Chagoseilanden en de Chagossians. Evers: “De Chagossians hebben een zaak aangespannen voor het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. We sturen informatie over het boek naar de mensen die betrokken zijn bij de zaak. De juristen en rechters hebben deze informatie nodig om de casus voor te bereiden en een weloverwogen beslissing te nemen.”
Voor Evers is één ding duidelijk: “in de wielen van de wereldpolitiek raken mensen vermorzeld en de Chagossians zijn daar een aangrijpend voorbeeld van. De belangen van politieke machthebbers zijn hier dominant. Mensenrechten hebben geen prioriteit.”

KADER 1 – Paradijs
Op Mauritius deden Sandra Evers en Marry Kooy onderzoek naar de beelden die migrantenkinderen hebben van de plek waar hun voorouders vandaan komen. Ze vroegen kinderen tekeningen te maken van deze plek en interviewden hen over het resultaat. De kinderen wiens ouders of grootouders op Chagos geboren waren, stellen zich het eiland voor als een soort paradijs – het tegenovergestelde van Mauritius waar veel Chagossians onder armoedige omstandigheden leven. “Voor hen is Chagos een plek waar altijd genoeg eten is, waar je de hele dag rondhangt op het strand en waar iedereen gelukkig is”, vertelt Evers. “Sommige kinderen zijn ervan overtuigd dat de eilanden nu worden klaargemaakt voor hun terugkeer. Dat er nu een grote militaire basis staat, beklijft niet bij die kinderen.”

Een meisje van 11 laat zien dat zij denkt dat Solomon, een van de Chagoseilanden, nu voor hen wordt voorbereid. Als toelichting op de tekening, vertelt ze: “You know… what you see is an apartmentbuilding. People are building this for us right now. It will be beautiful when we go there. I have never been in such a building. But I am sure they make it very strong. We will have proper tables, chairs and beds there. And you know what? We will even have a television. I will have a dog that stands in front of the door to check whether people are allowed to come in.”

KADER 2 – Wikileaks
In 2010 kreeg de strijd voor het recht op terugkeer naar de Chagoseilanden een nieuwe wending. De Britse regering riep het gebied rond de eilanden uit tot het grootste zeereservaat ter wereld. Een goede zaak, aldus marinebiologen en natuurorganisaties. Maar voor de Chagossians betekende het reservaat een nieuw obstakel. De strenge regels in het zeereservaat maken bewoning van de eilanden vrijwel onmogelijk. De Britse regering ontkent dat het instellen van het zeereservaat bedoeld is om de terugkeer van de Chagossians te verhinderen. Vertrouwelijke Amerikaanse documenten, openbaar gemaakt door Wikileaks, wijzen echter op het tegendeel. De woorden van Colin Roberts, het hoofd van het Britse departement voor Buitenlandse Zaken en het Gemenebest, geven een wrang inkijkje in het politieke machtsspel: “Het uitroepen van een zeereservaat maakt een eind aan de strijd van de voormalige eilandbewoners voor hun recht op terugkeer.”

BOEK
Eviction from the Chagos Islands. Displacement and Struggle for Identity Against Two World Powers. Sandra J.T.M. Evers en Marry Kooy (red.) Brill 2011